„Przypisywanie” Dąbrowskiej. O różnicach w komentowaniu tekstów na przykładzie edycji krytycznej Nocy i dni oraz korespondencji osobistej pisarki

In the case of writer whose compositions, like Maria Dąbrowska’s ones, have a clear biographical background, questions concerning the role of footnotes in particular works is complicated due to their relations with records of personal life, such as diaries and private correspondence. The novels Noce i dnie and Przygody człowieka myślącego are based on the writer’s personal experience, which is confirmed by her diary and letters. An editor comes across bilateral relations between those texts (for example, letters by Marian Dąbrowski used in Noce i dnie as letters by Marcin Śniadowski, in the correspondence with Stanisław Stempowski they both refer to the novel’s plot and language). In the case of the writer’s correspondence with her husband, a political activist and an officer, on the other hand, we are dealing with the necessity of providing a comment of mostly historical nature; the footnotes concern political facts in the macro- and micro-scale, with the latter level being apparently more important. Comparing the letters written by Dąbrowska to Stempowski (from the years 1924–1951) and Anna Kowalska (from the years 1940–1964) with the diaries of both writers gives the possibility to seek for an answer to the question in what dimension the letters and diary entries can be treated as a testimony of personal life, and to what extent we are dealing the strategy of self-creation, addressed also to future readers. Such intention by Dąbrowska is indicated by the fact of making typescript copies of her letters to Stempowski – significantly edited, subjected to self-censorship. The question concerning the role of footnotes thus changes into a textological problem, and the footnotes become a tool for criticism of the text. The correspondence with Anna Kowalska, on the other hand, apart from a panorama of Polish life, sketches an image of complicated and difficult personal relations between the writers, Stempowski, and Jerzy Kowalski, and at the text level – with many parallel confessions in the writers’ diaries, in many cases denying the letters’ content. The role of footnotes here will be to study those differences and general contrasts in accounts. Due to the collection’s size (which forces edition in the selection process) the correspondence is a special editorial challenge, as the footnotes must fill the gaps created as a result of the editor’s decision. Those numerous entanglements of Dąbrowska’s texts into the biographical background prove that the function of footnotes in the edition of her individual texts (including letters) are dependent on the degree of their biographical connections, and make it necessary for an editor to confront them.W przypadku pisarza, którego utwory (jak Marii Dąbrowskiej) mają wyraźne podłoże biograficzne, pytanie o funkcje przypisów do poszczególnych dzieł komplikuje się przez ich powiązania z dokumentami życia osobistego, takimi jak dzienniki i korespondencja prywatna. Powieści Noce i dnie oraz Przygody człowieka myślącego są oparte na doświadczeniu osobistym pisarki, na co znajdujemy potwierdzenie w diariuszu i listach. Edytor natyka się na obustronne relacje między tymi tekstami (np. listy Mariana Dąbrowskiego wykorzystane w Nocach i dniach jako listy Marcina Śniadowskiego, w korespondencji ze Stanisławem Stempowskim oboje odwołują się do fabuły i języka powieści). W przypadku korespondencji pisarki z mężem, działaczem politycznym i oficerem, mamy natomiast do czynienia z koniecznością komentarza o charakterze głównie historycznym; przypisy dotyczą faktów politycznych w makro- lub mikroskali, przy czym ów drugi poziom wydaje się ważniejszy. Zestawienie listów Dąbrowskiej do Stempowskiego (z lat 1924–1951) i Anny Kowalskiej (z lat 1940–1964) z dziennikami obu pisarek daje możliwość szukania odpowiedzi na pytanie, w jakim wymiarze listy i zapisy dziennika można traktować jako pewne świadectwo życia osobistego, a w jakim stopniu mamy do czynienia ze strategią autokreacji, adresowaną także do przyszłych czytelników. Na taką intencję Dąbrowskiej wskazuje dokonanie przez nią maszyn opisowych odpisów jej listów do Stempowskiego – istotnie przeredagowanych, poddanych autocenzurze. Pytanie o funkcję przypisu zamienia się tym samym w problem tekstologiczny, zaś przypisy stają się narzędziem krytyki tekstu. Natomiast korespondencja z Anną Kowalską, poza panoramą życia polskiego, rysuje obraz skomplikowanych i trudnych relacji osobistych między pisarkami, Stempowskim i Jerzym Kowalskim, a na poziomie tekstów – z dodatkowymi, równoległymi wyznaniami w diariuszach pisarek, w wielu przypadkach przeczącymi treści listów. Funkcją przypisów będzie tu wskazanie owych różnic i zasadniczych odmienności relacji. Ze względu na wielkość zbioru (wymuszającą edycję w wyborze), korespondencja ta stanowi szczególne wyzwanie edytorskie, ponieważ przypisy muszą wypełnić luki, powstałe na skutek decyzji edytora. Te różnorodne uwikłania tekstów Dąbrowskiej z biografią w tle pokazują dowodnie, że funkcje przypisów w opracowaniu poszczególnych jej tekstów (w tym listów) zależne są od stopnia ich biograficznych powiązań i stawiają edytora wobec konieczności ich konfrontacji